Ashish
दिवाळी सण हिंदूंचा असं म्हटलं, तरी भेंडीबाजारातील मुस्लिम बांधवांचा फटाक्याच्या निमित्ताने यातील सहभाग मानला तर ‘सर्वधर्म ‘सण’ भाव’ असंच म्हणावं लागेल.
काल-परवापासून घराघरातील फराळाचे डबे फस्त होण्यास सुरुवात झाली असेल. सर्वाच्या आवडीचा सण साजरा होतोय. आपल्या धकाधकीच्या जीवनात दिवाळीला असणारं महत्त्व आणि स्थान कुणाला वेगळं सांगण्याची गरज नाही. लोकांना अगदी मनापासून वाट पाहायला लावणारा हा सण अगदी शेकडो वर्षापासून साजरा केला जातो. पाच दिवसांच्या या सणात मुंबई अक्षरश: उजळून निघते. ‘‘या सणाचा मुंबईत उत्साह दिसतो, तसा पृथ्वीवर कोठेच नसेल,’’ असे गोविंद माडगावकर यांनी १८६३ साली लिहिलेल्या ‘मुंबईचे वर्णन’ या पुस्तकात म्हटलं आहे.
दीडशे वर्षापूर्वीचं हे वाक्य आजही तंतोतंत खरं आहे. दिवाळीचे वेध म्हणजे काय सांगावे म्हाराजा! गल्लोगल्ली फटाक्यांची दुकानं उघडतात. रात्र-रात्र कष्ट करून बनवलेले आकाशकंदील बाजारात विक्रीसाठी येतात. विविध प्रकारचे कंदील आणि दिवे सभोवतालच्या अंधाराला दूर लोटत असतात. कोप-याकोप-यांतील रांगोळीच्या रंगांचे स्टॉल्स लोकांची वाट पाहात असतात. कुटुंबं एकत्र खरेदीसाठी बाहेर पडतात. तरी हल्ली कपडय़ांची खरेदी ही काही नावीन्यपूर्ण बाब राहिलेली नाही. आज लोक दर आठवड्याला वा महिन्याला (आपापल्या ऐपतीप्रमाणे अर्थात) कपडय़ांची खरेदी करतात. पूर्वी लोक आपल्या मुलाबाळांना घेऊन वर्षातून एकदाच, दिवाळीला खरेदीसाठी बाहेर पडत.
दादर, लालबाग आणि मोहम्मद अली रोड ही गेल्या कित्येक वर्षापासून मुंबईतील दिवाळीच्या काळातील सर्वाधिक प्रसिद्ध ठिकाणं. दादर, लालबागमध्ये दिवाळीचे कंदील, उटणी, पणत्या (ज्यात दरवर्षी काहीबाही अभिनव बदल होत असतात.), फुलं, रंग अशा विविध वस्तू दुकानांमध्ये, रस्त्यांवर ठाण मांडून बसलेल्या असतात. फटाक्यांसाठीचा अंतिम शब्द म्हणजे मोहम्मद अली रोड. दिवाळीचा उल्लेख हिंदू सण म्हणून केला जातो. पण ईसाभाई आणि भेंडीबाजारातच आजूबाजूला असलेल्या इतर मुस्लिम बांधवांच्या फटाक्यांच्या दुकानातील गर्दी पाहता या सणाचा धर्माशी असलेला संबंध विसरून जाऊ. जितक्या आपुलकीने, प्रेमाने आणि उत्साहान सर्व धर्माची माणसं एकत्र येऊन दिवाळी साजरी करतात, तेवढी जवळीक क्वचितच इतर कुठल्या सणांमध्ये दिसून येते. धार्मिक मूळ असूनही खऱ्या अर्थाने धर्मनिरपेक्ष असणारा हा सण आहे.
आपल्या बदलत्या जीवनशैलीनुसार आणखी एक बदललेली गोष्ट म्हणजे दिवाळीच्या फराळाची विक्री. पूर्वी बायका पंधरा-पंधरा दिवस पूर्वीपासून फराळाची तयारी करत असत. आता नोकरी करणा-या जोडप्याला आसरा आहे, तो दुकानांतील फराळाचाच. आता तर दादरला गाड्यांवरदेखील फराळाची मोठमोठी पाकिटं विकत मिळतात.
आपली सारी दु:खं बाजूला सारून लोक ज्या आनंदाने सगळे दिवाळीला सामोरे जातात, ते अतुलनीय आहे. वर्ष संपायच्या अगोदर येणारा हा दिव्यांचा सण महागाई व इतर दुष्प्रवृत्तींच्या काळोखाला मुळापासून उखडून लावेल आणि येणा-या वर्षाला अधिक धैर्याने सामोरं जाण्याचं बळ देईल, अशी आपण या वर्षीही आशा करूया.
धन्यवाद: ऋत्विक सावंत